این روز‌ها خیلی از ما صاحبان گربه، سرو کارمان با کلینیک‌های دامپزشکی می‌افتد، که علت آن بیماری‌ها یا حساسیت‌های متنوعی است که گربه‌هایمان دچارش می‌شوند، مانند ریزش موضعی مو، قی کردگی چشم گربه، جمع شدن پلک‌ها و خروج مواد مترشحه از چشم و گوش و بینی، زخم‌های پوستی، بوی بد دهان و استفراق و اسهال مکرر و مواردی از این قبیل. دنیای حیوانات در این مطلب به بررسی درماتوفیت گربه + آتوپی گربه پرداخته‌ایم.
اما دلیل این بیماری‌های عمومی چیست؟ و آیا میتوان تنها با رعایت چند نکته ساده از بروز چنین علائمی جلوگیری کرد؟ دراینجا به بررسی چند بیماری رایج قارچی، انگلی، ویروسی و باکتریایی که در عموم گربه‌ها بروز میکند می‌پردازیم، و راهکار پیشگیری از آنهارا به شما ارائه می‌دهیم، هرچند در صورت بروز علائم، حتما به دامپزشک خود مراجعه کنید.
ریزش موی گربه
پس از آنکه در شماره قبل به بررسی موارد کلی در مورد ریزش مو پرداخته شد، در ادامه این قسمت در مورد چند بیماری رایج و روش پیش گیری از آنها مطالبی را ارائه خواهیم کرد و به بررسی چند بیماری متداول پوستی و مو و روش‌های پیشگیری از آنها می‌پردازیم:
بیماری‌های پوستی گربه
درماتوفیت گربه (dermatophytosis in cat- RingWorm)
قارچ سطح پوست یا درماتوفیتوز که به آن اصطلاحا کچلی نیز می‌گویند عامل درماتوفیت گربه است این عارضه یک بیماری شایع پوستی در گربه است که به وسیله قارچهایی به نام درماتوفیت (Dermatophyte) به وجود می‌آیند. این قارچهای درماتوفیتی علاقه زیادی به کراتین دارند، که در قسمت‌های مرده پوست وجود دارد و می‌توانند در آنجا رشد کنند. کراتین یک پروتئین است که به وسیله سلول‌های پوست تولید شده و در لایه خارجی پوست قرار می‌گیرد. مو و ناخن نیز از کراتین تشکیل شده‌اند به همین دلیل قارچهای درماتوفیتی می‌توانند پوست، مو و پنجه‌های حیوان را آلوده کنند.گربه‌های پارسی و هیمالیایی نسبت به دیگران بیشتر درمعرض خطر ابتلا به این بیماری هستند.
عامل: سه نوع قارچ درماتوفیت گربه وجود دارند که عبارتند از:
میکروسپوروم کنیس (Microsporum canis)
مخزن آن گربه می‌باشد و عامل اصلی کچلی در گربه است. پس درماتوفیتِ حیوان دوست می‌باشد. در بچه گربه‌ها که سیستم ایمنی تکامل نیافته است بیشتر مشاهده میشود. درماتوفیت گربه بیشتر ایجاد ضایعه میکند. معمولا پوزه این حیوانات، اطراف چشم و گوش‌ها محل آسیب هستند. بسیاری از گربه های بالغ نیز آلوده می‌شوند اما علائم بیماری را نشان نمی‌دهند لذا بایستی که بررسی‌ها و معاینات دامپزشکی در مورد آنها لحاظ شود. این بیماری معمولا از یک حیوان به حیوان دیگر انتقال پیدا میکند.
میکروسپوروم جیپسئوم (M.gypsium)
از درماتوفیت‌های خاک دوست می‌باشد در خاک از بقایای کراتین موجود در خاک مانند مو و ناخن و . . . استفاده می‌کنند در صورتی که به انسان یا حیوان منتقل شود قادرند در همه جای بدن ضایعات کچلی را ایجاد کنند.
تریکوفیتون منتاگروفیس (trichophyton mentagrophytes)
از طریق جوندگان مثل موش به حیوان انتقال پیدا میکند.
علایم تریکوفیتون منتاگروفیس در گربه‌ها
درماتوفیت‌ها باعث سست شدن موها شده به طوری که به راحتی موها ریزش پیدا کرده واین ریزش مو باعث ایجاد حالت کچلی معمولا گرد یا سکه مانند در ان ناحیه میشود. از علایم دیگر این قارچ‌ها میتوان به ایجاد جوش‌های کوچک، پوسته پوسته یا تیره شدن پوست، اشاره کرد. اگر قارچهای درماتوفیتی پنجه‌ها یا ناخن‌ها را مبتلا کنند، می‌توانند باعث بد شکل شدن ناخن و یا ترشح مایع لزج مانند از پنجه‌ها شود.
بعضی از گربه‌ها می‌توانند حامل بیماری باشند بدون اینکه از خود علایمی را نشان دهند، به این گربه ها اصطلاحا گربه‌های ناقل می‌گویند که باعث انتقال بیماری به سگ و گربه سالم می‌شوند. همچنین قارچهای درماتوفیتی می‌توانند باعث ایجاد ضایعات دانه دانه مانند ریز بر روی پوست گربه شوند که در اثر ناز و نوازش در زیر دست حس می‌گردند. به این حالت اصطلاحا التهاب پوست ارزنی می‌گویند. این بیماری میتواند از نظر دوام محدوده گسترده‌ای داشته باشد. ممکن است خودبخود طی ۲ هفته بهبود یابد. جراحات قارچی معمولاً با واکنش‌هایی چون خارش درد و التهاب همراه نیستند.
زندگی با گربه مبتلا به درماتوفیت
درماتوفیت گربه نکات مهمی دارد. میکروسپوروم کنیس، مسری ترین نوع از قارچهای درماتوفیتی است. برای ریشه کن نمودن این بیماری می‌بایست تمام حیوانات مبتلا را درمان کرد و محیط ضد عفونی شده تا بیماری به انسان یا دیگر حیوانات سالم انتقال پیدا نکند. درماتوفیت‌های قرار گرفته برروی پوست و موی حیوان می‌توانند تا چند هفته بعد از ریزش مو نیز زنده مانده وباعث انتقال بیماری شوند.
از آنجای‌که گربه‌ها می‌توانند بدون اینکه علایمی از خود نشان دهند باعث انتقال بیماری شوند، تمام آنهایکه به نظر سالم می‌رسند نیز بهتر است مورد آزمایش قرار گرفته و در صورت ابتلا تحت درمان قرار بگیرند. رعایت نظافت و تمیز کردن مداوم خاک برای دور کردن قارچهایی که در آن رشد کرده‌اند، همچنین شستشوی گربه‌هایتان با شامپو‌های ضد قارچ میتواند کمک شایانی کند و در صورت سلامت حیوان استفاده از شامپو‌های ضد قارچ از ابتلا به این بیماری جلوگیری کند. حیوانات مبتلا می‌بایست از دیگر حیوانات و انسان‌ها )مخصوصا افراد مبتلا به ایدز یا تحت شیمی درمانی) جدا شوند.
اگر حیوان شما به نوع میکروسپورم ژیپسیوم یا تریکوفیتون منتا گروفیس مبتلا شده، می‌بایست از در معرض قرار دادن سگ یا گربه در برابر خاک آلوده و یا جوندگان جلوگیری شود. اگر قسمت کوچکی از پوست مبتلا به قارچ شده باشد دامپزشک میتواند آن را با تجویز کرم یا لوسیون‌های ضد قارچ مناسب درمان نماید. برای مالیدن این نوع داروها حتما از دستکش‌های یکبار مصرف استفاده کنید.
داروهای ضد قارچ خوراکی وقتی تجویز می‌شوند که داروهای موضعی )مثل کرم و لوسیون ضد قارچ) موثر واقع نشوند و یا میزان ضایعه به حدی وسیع باشد که درمان موضعی ممکن یا عملی نباشند. به هیچ عنوان داروهای موضعی را به صورت خوراکی استفاده ننمایید این کار میتواند باعث مرگ حیوان شود.
در تمام موارد، درمان موضعی + چیدن موها نیز توصیه شده است.
درمان موضعی درماتوفیت گربه
چند نکته مهم در درمان درماتوفیت گربه وجود دارد:
قارچ‌ها به ید حساس هستند. بتادین، مخلوط آهک و گوگرد و محلول ۴۵٪ تکنیکال کپتان با رقت ۲۰۰: ۱ برای آنها مناسب و بی خطر است و به درمان درماتوفیت گربه کمک میکند.
استفاده از داروهای موضعی مثل اسید سالیسیلیک و Undecylinic acid در موضع پس از کوتاه کردن موهای ناحیه و نیز پمادهای مایکونازول، کلوتریمازول و کتوکونازول مؤثر‌اند.
توجه داشته باشید که عفونت‌های قارچی معمولا سر سخت بوده و درمان انها عموما ۲-۳ ماه به طول می‌انجامد. اگر قارچ ، پنجه‌ها و ناخن‌ها را درگیر کرده باشد مدت درمان گهگاه به ۱۲-۶ ماه نیز میتواند برسد.
واکسنی در برابر ابتلا گربه‌ها به میکروسپوروم کنیس‌ها تولید شده اما به نظر می‌رسد که زیاد موثر نمی‌باشند. این واکسن بیشتر در پرورشگاه‌های گربه که تعداد زیادی گربه در آنجا نگاه داری می‌شوند بیشتر به کارمی‌رود. این واکسن در ایران مرسوم نبوده و به راحتی قابل دسترس نیست.
عفونت قارچی پنجه‌ها و ناخن را گویند که درمان آن مشکل است و حتی در برخی موارد لازم است که چنگال را قطع کرد و درمان طولانی مدت با این داروها انجام دهند. برای پیشگیری اگر گربه جدیدی وارد شود باید تست‌های لازم انجام گیرد و در صورت مشاهده جراحات، درمان صورت گیرد. همچنین بهداشت حیوان باید جدی گرفته شود. لازم به‌ذکر است که گربه‌ها، به‌عنوان مهمترین حامل میکروسپوروم کنیس محسوب می‌شوند.
پیشگیری: گرفتن مداوم ناخن ها٬ ضد عفونی کردن بستر، تداوم درمان
در ارتباط با مصرف کتوکونازول )در صورت تجویز دامپزشک) ذکر این نکته لازم است که این دارو به‌خوبی در محیط اسیدی جذب میشود لذا بهترین زمان برای مصرف کتوکونازول، قبل از غذا است. مصرف شیر و داروهای آنتی اسید نیز منع شده است.
آتوپی گربه (Atopy)
آتوپی یکی از شایعترین بیماری حساسیتی در ایران است. این بیماری یک نوع آلرژی پوستی است که در اثرتنفس ، بلع و یا نفوذ پوستی مواد حساسیت‌زا )آلرژن) به بدن حیوان ایجاد میشود. ایمنی حیوان به این مواد که در اثر تنفس، خوردن یا از طریق جذب پوستی وارد بدن می‌شوند واکنش نشان داده که به صورت حساسیت و خارش ظاهر میشود.
از مواد حساسیت‌زای متداول که باعث ایجاد این نوع حساسیت می‌شوند میتوان به گرد و خاک خانه ، مایت‌های جانوران ریزمیکروسکپی، گرد و خاک خانه، کاغذهای چاپی روزنامه ، گرده گل‌ها، گیاهان و درختان، پر، پشم، شوره پوست، دود تنباکو وغیره اشاره کرد.
آتوپی زمینه ژنتیکی داشته و ارثی است. به دلیل اینکه آتوپی زمینه ژنتیکی دارد بنابراین در برخی نژادهای بیش از دیگر دیده میشود.
این بیماری هم در سگ وهم در گربه دیده میشود. هر دو جنس نر و ماده به طور برابر مستعد به این حساسیت هستند مهمترین اختلال ازدیاد حساسیت پوستی در گربه ها درماتیت آلرژیک ناشی از گزش کک است.
علایم آتوپی گربه
خارش مهمترین نشانه بالینی آتوپی است. شروع علایم خارش ابتدا میتواند خفیف و به صورت فصلی باشد اما با گذشت زمان و افزایش سن کم کم علائم شدیدتر و غیر فصلی گشته که در تمام سال اغلب دیده می‌شوند. عموما حیواناتی که به آلرژن‌های فصلی حساسند )مثل گرده گل و گیاهان) بیشتر علائم را فصلی و آنهایی که به موادی همچون گرد و خاک حساسند در تمام فصول می‌توانند از خود نشان دهند.
نشانه‌های آتوپی گربه
به خاطر وجود خارش، گربه خود را بیش از حد می‌لیسد و تیمار میکند . این عمل میتواند باعث کم پشت شدن پوشش و یا کچلی در مناطقی مثل روی شکم، داخل ران یا در پشت گربه شود. عفونت‌های عود کننده گوش، ایجاد برخی آلرژیی‌های تنفسی، التهاب و یا زخم‌های جلدی در صورت و اطراف گوش‌ها، تنه و گردن نیز از دیگر نشانه‌های آتوپی است که می‌توانند دیده شوند.
بعضی از گربه‌ها دائما با پاهایشان پشت گردن و یا صورت خود را می‌خارانند. التهاب پوست ارزنی یک نشانه بالینی معمول در گربه‌های مبتلا به این بیماری است. به این علت به ان التهاب پوست ارزنی می‌گویند چرا که وقتی دست بر روی پوست گربه دست کشیده شود حالت برآمدگی‌های دانه‌دانه ریز همانند دانه‌های ارزن زیر دست احساس می‌شوند )پیش‌تر توضیح داده شد).
همچنین اینها برآمدگی‌ها قرمز رنگ و کوچکی هستند که اغلب با خارش و ریزش مو همراه‌اند. التهاب ارزنی پوست بیشتر در قسمت سر، گردن، زیر چانه تا زیر گردن و پشت گربه دیده می‌شوند.
ابتدا خارش ایجاد شده و حیوان به خاطر خاراندن بیش از حد باعث صدمه زدن به پوست و ایجاد خراش در آن میشود.
ایجاد خراش باعث نفوذ عوامل عفونی به پوست شده و میتواند عفونت‌های میکروبی یا قارچی را ایجاد نماید. به این عفونت‌های باکتریایی و یا قارچی اصطلاحا عفونت‌های ثانویه می‌گویند که خود این عفونت‌ها باعث تشدید خارش در حیوان نیز می‌شوند.
در برخی مواقع عواملی دیگری به همراه آتوپی دست به دست هم داده و موجب تشدید آلرژی می‌گردند. از این عوامل میتوان به وجود همزمان حساسیت غذایی، حساسیت ناشی ازگزش کک و یا آلودگی‌های انگلی اشاره کرد.
تشخیص آتوپی گربه
تشخیص اولیه آتوپی عموما بر اساس وجود خارش در محل‌های متداول و مشخص بیماری مثل لیسیدن دائم کف دست و پا، خاراندن مداوم گوش‌ها، اطراف آرنج و بغل های ران انجام می‌گیرد. خارش در ابتدا میتواند به صورت فصلی باشد. البته بعضی از گربه‌ها در تمام فصول خارش را از خود نشان می‌دهند. بسیاری دیگر در ابتدا خارش فصلی داشته اما با ادامه یافتن روند بیماری و افزایش سن این خارش به صورت غیروابسته به فصل و به طور دائم دیده میشود.
اصولا دامپزشک با توجه به وجود حداقل ۳ تا از فاکتورهای زیر میتواند به وجود آتوپی مشکوک شود:
- وجود خارش که با تزریق داروهای کورتیکواستروئیدی )کورتن‌ها) مثل پردنیزولون یا دگزامتازون کاهش یا قطع میشود.
- وجود الگوی انتشار بیماری برروی بدن حیوان )سرخی لاله گوش ،سرخی و التهاب بین پنجه‌ها)
- حذف دیگر علل شایع خارش )مثل گال یا سایر انگل‌ها، عفونت های باکتریایی و یا قارچی، سایر حساسیت‌ها همانند حساسیت ناشی از گزش کک، حساسیت غذایی و … )
- وجود التهاب یا عفونت‌های پوستی عود کننده
- نژادهای مستعد به اتوپی و شروع علائم از سنین بین ۱-۳ سال
پیش گیری و درمان آتوپی گربه
آتوپی درمان ناپذیر است اما میتوان علایم آن را تا حدود زیادی با روش‌های مختلف تحت کنترل در آورد. این کنترل‌ها از ۳ طریق انجام میشود:
پرهیز یا کاهش از مواجه شدن حیوان با عوامل ایجاد کننده آتوپی (در صورتی که عامل یا عوامل شناخته شوند)
کنترل به وسیله بعضی از داروها (مثل آنتی هیستامین‌ها ، کورتیکوستروئیدها ،سیکلوسپورین)
کاهش حساسیت (به وسیله واکسن‌های حساسیت زدا)
علائم آتوپی گربه در اغلب حیوانات با استفاده از این روش‌ها می توانند تحت کنترل قرار بگیرند:
جلوگیری از برخورد با مواد آلرژی زا اغلب مواقع امری امکان پذیر و عملی نیست با این حال می توان از در معرض قرار گرفتن حیوان به مواد آلرژی زا را تا حدودی جلوگیری نمود. به عنوان مثال اگرمشخص شد حیوان شما به گرده گیاهان حساسیت دارد او را در زمان‌های طلوع و غروب که گرده افشانی گیاهان زیاد است و همچنین در چمن زارها یا موقع هرس چمن‌ها بیرون نبرید. در مواقع گردگیری حیوان را به خارج از خانه یا اطاق دیگر انتقال دهید و در حضور او دخانیات مصرف نکنید.
با برداشتن موکت، قالی و قالیچه‌ها یا جارو برقی کشیدن و گردگیری مرتب از تجمع گرد وخاک میتوان جلوگیری کرد. با تعویض مرتب رو تختی و روبالشی‌ها وعدم خرید اسباب بازی های پارچه ای یا پشمی نیز میتوان از میزان مواد الرژی زا در خانه کاست.
تاثیر امگا ۳ در آتوپی گربه:
امگا ۳ خود در دراز مدت خواص ضد التهابی داشته و می‌توانند باعث تقویت اثرات انتی هیستامین‌ها گشته واز میزان خارش بکاهد )می‌توانید به طور هفتگی از مولتی ویتامین‌هایی که حاوی امگا۳ هستند بامشورت دامپزشک خود استفاده کنید). آنتی هیستامین‌ها انواع مختلفی دارند و دامپزشک می‌بایست مناسب‌ترین دارو را که بیشترین اثر برای کنترل خارش بر روی حیوان شما را دارد بر اساس آزمون و خطا انتخاب نماید.
فرآورده‌های که به صورت موضعی بر روی پوست مصرف می‌شوند:
از فرآورده‌های موضعی مثل شامپو: شامپو جو دو سر، لوسیون، اسپری، ژل‌های ضد خارش نیز میتوان به صورت کمکی به همراه داروهای دیگر برای کنترل خارش استفاده نمود. بهتر است برای شستشوی حیوان از اب سرد استفاده شود چرا که آب داغ خود میتواند باعث تشدید خارش شود. آب کشیدن روزانه میتواند باعث کاهش بار مواد حساسیت زا از روی بدن حیوان شده و از شدت بیماری بکاهد.
واکسن‌های کاهش دهنده حساسیت گربه
واکسن‌های کاهش دهنده حساسیت ترکیبات رقیق شده مواد آلرژی زا بعلاوه بعضی داروهای سرکوب کننده ایمنی هستند که باعث کاهش حساسیت در حیوان می‌گردد. تزریق مواد آلرژی زای رقیق شده به حیوان موجب میشود پاسخ بدن در برخورد با ماده آلرژی‌زای اصلی در محیط بسیار کمتر شود. این واکسن‌ها بسته به نوع ماده حساسیت‌زایی که در بدن حیوان باعث آلرژی می‌شوند متفاوت هستند.
فاصله تزریق‌ها بسته به نوع دارو و از هر حیوان به حیوان دیگر مختلف )از یک ماه یکبار تا سالی یکبار) می‌باشد که دامپزشک آن را تعیین خواهد کرد. این یکی از بهترین روش‌های کنترل برای حیواناتی است که بیش از ۴-۶ ماه در سال علائم از خود نشان داده و این علائم توسط امگا ۳ و آنتی هیستامین‌ها کنترل نمی‌شوند. متاسفانه این نوع درمان در ایران در دسترس نمی‌باشد.
به تازگی دارویی به نام تجاری آتوپیکا (Atopica) که حاوی سیکلوسپورین است به بازار امده که با موفقیت زیادی برای کنترل علائم بیماری آتوپی همراه بوده است. اثرات این دارو پس از دوره‌ای حدود ۲-۴ هفته ایجاد میشود و از آن میتوان برای کنترل کوتاه مدت یا بلند مدت عوارض آلرژی استفاده کرد. متاسفانه نوع مخصوص سگ وگربه به ایران وارد نمی‌شود. آتوپی درمان قطعی ندارد و این مشکل مادام العمر گریبان‌گیر سگ یا گربه خواهد بود .
گاهی علائم شدید و گاهی خفیف می‌شوند، اما با استفاده از درمان‌هایی که به انها اشاره شد میتوان تا حدود زیادی بیماری را تحت کنترل در آورد. با این حال بعضی از بیماران با وجود تحت درمان قرار گرفتن باز هم علایمی را می‌توانند از خود نشان دهند. بنابراین صاحبان سگ و گربه‌های مبتلا به آتوپی جدا از هزینه بر بودن کنترل بیماری می‌بایست صبر و حوصله زیادی نیز برای ادامه درمان داشته باشند.